BEN YÜZ ÇİÇEKTEN YANAYIM: NÂZIM HİKMET TİYATROSUNDA METİNLER, TÜRLER, SÖYLEMLER

Nâzım Hikmet’in birçok dile çevrilen ve pek çok ülkede sahnelenen oyunları; devrimci söylemi masal atmosferi içinde tartışan, sınıflı toplum yapısını psikolojik çözümlemelerle irdeleyen oyunlardır. Kimi zaman uyumsuz tiyatronun tekniklerine başvurduğu; kimi zaman açık biçimin içine melodram öğelerini, aşk hikâyesinin içine grotesk unsurları yerleştirdiği bu oyunlarda teknik yenilik arayışı daima merkezdedir.

Yazarın oyunlarında tekniğe verdiği ağırlık, metinlerarasılık ve yenidenyazıma verdiği önemde daha da görünür hale gelir. Shakespeare’den Gogol’a kadar pek çok yazarın metnine yaptığı açık ya da örtük göndermelerle oyunlarının etrafında metinlerarası bir yapı kurar. Çoğu oyununu, daha önce yazılmış metinlerle girdiği diyalog üzerine inşa ederek yenidenyazım tekniğine başvurur. Tevrat ve Kuran’da yer alan Yusuf kıssasını Yusuf ile Menofis; konusunu Hüsrev ü Şirin adlı İran öyküsünden alan Türk halk hikâyesi Ferhad ile Şirin’i ise Ferhad, Şirin, Mehmene Banu ve Demirdağ Pınarının Suyu adıyla yeniden yazar. Komedyanın eserleri bugüne ulaşan ilk ve en önemli ismi Aristophanes’in Lysistrata / Kadınların Savaşı oyununu Kadınların İsyanı adıyla, klasik batı komedyasının önemli oyun yazarı Molière’in Tartuffe oyununu da Tartüf-59 olarak yeniden yorumlar. Nâzım Hikmet, kendi oyunlarını da tekrar kaleme alır: Bunu yaparken diyalog kurduğu kimi metinlerin estetik ve ideolojik pozisyonunu onaylar, kimilerininkiyle hesaplaşarak onları kendi dünya görüşüyle yeniden biçimlendirir.

Sadece tiyatro izleyicisi ya da oyun yazarı olarak değil, tiyatro sanatının tarihi, dönemleri, yapısı, özü, amacı, tekniği, sınıfsal, ulusal ve evrensel özellikleri üzerine yazdığı yazılar ve geliştirdiği fikirleriyle de karşımıza çıkan Nâzım Hikmet’in şiirlerinin gölgesinde kalan oyunları üzerine yenidenyazım tekniği merkezinde geliştirilen bu konuşma, hem yazarın kendi külliyatına hem de dram sanatının tarihsel birikimine doğru giden yolu anlamayı amaçlıyor.